Rijnland 27 november 2024
Uitgesteld door datgene waarvoor ze had willen waarschuwen. De tentoonstelling Besmet! wordt op 16 juli dan toch geopend door koning Willem-Alexander. Amito Haarhuis, directeur van Rijksmuseum Boerhaave en lid van VNO-NCW Rijnland, over de gevolgen van het coronavirus voor zijn museum, de noodzakelijke aanpassingen aan de tentoonstelling en de grote waarde van de collectie in de strijd tegen de pandemie, ook zonder bezoekend publiek.
Tekst: Pieter van der Meulen
Twee jaar geleden, lang voordat iemand had gehoord van het coronavirus, begon Rijksmuseum Boerhaave met de voorbereidingen van de tentoonstelling Besmet!. Een expositie over de gevaren van een pandemie die altijd op de loer ligt. Vlak voordat tentoonstelling de deuren zou openen, werd zij ingehaald door de actualiteit. “Leidend zou de uitbraak van ‘ziekte X’ zijn, de nog onbekende ziekte die sinds een paar jaar op de lijstjes van het WHO stond en waarop landen over de wereld ten alle tijden bedacht moesten blijven,” vertelt Haarhuis. “Inmiddels heeft ziekte X een naam gekregen met COVID-19 of het coronavirus. Wij moesten op 13 maart ook noodgedwongen de deuren sluiten, juist door datgene waarover onze tentoonstelling zou gaan. Het belang van de tentoonstelling werd onderstreept. We zijn direct aan de slag om het coronavirus een plek te geven en hebben relevante collectiestukken opgezocht. Hoewel het een heftige en onzekere periode was, heeft het ons ook gestimuleerd tot innovatieve en creatieve oplossingen.”
‘Ziekte X heeft met het coronavirus een naam gekregen’
Verleden helpt hedenMeest opmerkelijk is volgens Haarhuis zijn onwaarschijnlijke samenwerking met Gerwin Smit, universitair docent aan de TU Delft. Smit vond in de collectie van Rijksmuseum Boerhaave de ‘East-Radcliffe positive-negative respirator’, een Engels beademingsapparaat uit de jaren zestig. Haarhuis gaf het apparaat mee aan Smit, die het gebruikte als inspiratiebron voor een mechanisch beademingsapparaat dat bestaat uit makkelijk verkrijgbare onderdelen. “Bijzonder is dat het zonder enige elektronica kan functioneren, waardoor het niet afhankelijk is van onderdelen uit China. Die waren ook in de jaren zestig moeilijk te verkrijgen” aldus Haarhuis. “Zo kan het helpen bij acute tekorten in ons eigen zorgsysteem, maar het is ook een uitkomst voor landen die niet de middelen hebben om de modernste beademingsapparaten aan te schaffen. Het is een prachtig voorbeeld van inspiratie uit het verleden voor hedendaagse vraagstukken. Het oude apparaat, de ‘East-Radcliffe positive-negative respirator’, krijgt natuurlijk een plekje in de tentoonstelling.”
“Ons plan voor de toekomst was al om onze tentoonstellingen nog meer te verbinden met de actualiteit. Een belangrijk deel van Besmet! gaat over vaccinatie. De basis van onze kennis daarover komt van melkmeisjes die minder ontvankelijk bleken voor de pokken. Het bleek dat zij de mildere vorm van de koepokken kregen, en hierdoor is de wetenschap in staat geweest om de menselijke pokken uit te bannen. De geschiedenis verbinden met de actualiteit is niet alleen bijzonder interessant, het kan ook tot cruciale inzichten en innovaties leiden.”
‘Een collectiestuk uit het museum diende als inspiratiebron voor een mechanisch beademingsapparaat, bestaande uit makkelijk verkrijgbare onderdelen’
Innovatie“Oorspronkelijk hadden we een topjaar gepland waarin we 125.000 bezoekers wilden aantrekken. En de eerste twee maanden zagen er supergoed uit. Maar onze vliegende start is hard de kop ingedrukt door corona. We hebben gebruik kunnen maken van een deel van de bekende 300 miljoen die beschikbaar is gesteld voor de culturele sector. Daardoor duiken we iets minder in de min, maar dat we verliezen lijden is evident. Voor kleine en regionale musea is de pijn nog veel groter, die hebben echt nog meer steun nodig. Gelukkig zijn we sinds 1 juni weer open. De eerste weken hebben we ongeveer dertig procent van de gebruikelijke bezoekers ontvangen. Normaal gesproken doen we ook schoolgroepen, dat doen we voorlopig niet. Als Besmet! eenmaal open is verwachten we wel weer dat het bezoekersaantal zal toenemen. Het museum is volledig coronaproof, met strikt eenrichtingsverkeer, online kaartverkoop en time slots waarop bezoekers zich moeten inschrijven. Ondanks het kleinere bezoekersaantal willen we toch zoveel mogelijk mensen bereiken. We zijn online zeer actief geweest, op sociale media en hebben een podcastserie gelanceerd. De eerste aflevering is net verschenen. De tweede staat op de rol en gaat over de zoektocht naar een vaccin, zeer actueel natuurlijk. Deze crisis heeft ons ook gedwongen met een innovatieve blik naar onszelf te kijken.”
